Lesbische vrouwen

Antipatriarchale levenswijze
In de jaren 70 en 80 bestond in Nederland een levendige lesbische subcultuur. Veel lesbische vrouwen speelden een belangrijke rol in de vrouwenbeweging. Ze stonden zowel op de barricades wanneer het ging om vrije abortus of veiligheid op straat, als om vrijheid van seksuele keuze.

De vijf oprichters van Mama Cash waren allen lesbisch en wisten uit eigen ervaring hoe de wereld lesbische vrouwen buitensloot. Voor lesbische vrouwen was het lastig, zo niet onmogelijk, subsidies voor eigen activiteiten te krijgen. Mama Cash vond groepen die de heteroseksuele norm ter discussie stelden juist belangrijk. Zij verdienden steun vanwege ‘hun niet-traditionele en antipatriarchale levenswijze’. Het jaarverslag over de jaren 1994 en 1995 meldt: ‘Veel lesbische groepen zijn radicaal in hun maatschappijvisie en hebben daardoor ook uitstraling naar andere vrouwengroepen. Daarnaast strijden lesbische groepen ook voor mensenrechten omdat zij extra onderworpen zijn aan geweld en intimidatie.’

Lesbische subculturen

Vrouwen van ŠKUC-LL

Mama Cash gaf in haar beginjaren in Nederland vooral subsidie voor theater, tijdschriften, archieven, roze filmdagen, initiatieven van oudere lesbische vrouwen en rondreizende tentoonstellingen voor en over lesbische vrouwen. Ook buiten Nederland bouwde Mama Cash mee aan lesbische subculturen en organisaties die zich op allerlei manieren inzetten voor lesbische vrouwen. Tevens subsidieerde ze culturele activiteiten, zoals muziek- en theatergroepen en de uitgave van poëzie en literatuur. Het Sloveense  ŠKUC-LL was in 1989 de eerste lesbische groep buiten Nederland die subsidie kreeg. Overigens was het ook de eerste subsidie die Mama Cash aan een groep in Midden- en Oost-Europa toekende.

Regionale verschillen
Op de VN Vrouwenconferentie in Beijing in 1995 werd nog eens duidelijk hoe moeilijk het was voor lesbische groepen in landen in Midden- en Oost-Europa en het Zuiden en om aan geld te komen voor hun activiteiten. Ook bleek dat de rol die lesbische vrouwen speelden in feministische bewegingen per regio sterk verschilde. Lesbisch zijn, en het openlijk bespreken van seksualiteit en seksuele oriëntatie, was in veel vrouwenbewegingen taboe. Daarbij kwam dat lesbische vrouwen vaak niet werden geaccepteerd door activistische bewegingen van homomannen. Dit maakte dat in vele delen van de wereld lesbische vrouwen er alleen voor stonden en kwetsbaar waren.

Onzichtbaar
Erkenning van de mensenrechten van lesbische vrouwen is nog lang geen gelopen race. De belangrijkste drijfveer achter geweld tegen vrouwen is de wens van anderen hun seksualiteit te controleren. Veel staten, samenlevingen en gezinnen schrijven met wetten en gewoontes voor hoe mensen zich wat betreft gender en seksualiteit hebben te gedragen. Vrouwen en meiden, die meestal ook in een economisch afhankelijke positie zitten, zijn vaak de belichaming van de familie-eer: alle vrouwen, ook lesbische en biseksuele vrouwen, moeten zich ‘netjes gedragen’. Als ze dat niet doen hebben ze te maken met vergelding, zoals uitstoting, gedwongen huwelijk, ‘correctief’ geweld door familieleden, vreemden of ordehandhavers, en een verbod zich uit te spreken of zich te organiseren. Deze repercussies vinden vaak in het geniep plaats, ze blijven buiten het zicht van de samenleving. Met als gevolg dat lesbische en biseksuele vrouwen vaak niet uit de kast durven komen en een onzichtbaar en geïsoleerd bestaan leiden.

Opheffing en verbod
Juist onzichtbaarheid en isolement vormen een groot obstakel om veilige ontmoetingsplekken en organisaties te creëren. En als de vrouwen zich wel hebben georganiseerd, hebben organisaties van lesbische en biseksuele vrouwen vaak te maken met invallen van de politie en worden bedreigd met opheffing en verbod. Daarbij komt dat opkomend religieus en politiek extremisme in landen van Oeganda tot Oekraïne en de Filippijnen tot Servië, het leven van lesbische en biseksuele vrouwen in toenemende mate bemoeilijken.

Rompiendo el Silencio

Aansluiting vinden
Groepen van lesbische en biseksuele vrouwen proberen wereldwijd aansluiting te vinden bij andere bewegingen. Bij feministische, GLBT- (gay, lesbische, biseksuele en transgender) of mensenrechtenbewegingen, en in toenemende mate ook bij anti-censuurbewegingen die in post-Sovjetstaten en verschillende Afrikaanse landen zijn ontstaan als reactie op de groeiende repressie. Lesbische en biseksuele vrouwen dagen deze bewegingen uit hen binnen hun beweging op te nemen, en hun kwesties te agenderen.

Maar in veel vrouwenbewegingen is het openlijk bediscussiëren van seksualiteit en seksuele oriëntatie een gevoelig punt. Lesbische vrouwen zijn niet overal welkom en dat is de reden dat de rol van lesbische vrouwen in vrouwenbewegingen van regio tot regio erg verschilt. Lesbische en biseksuele vrouwen worden ook vaak gemarginaliseerd door LGBT-bewegingen, waarin mannen meestal de dienst uitmaken. Ondanks al deze tegenwerking spelen lesbische vrouwen in verschillende regio’s en landen een steeds grotere rol en krijgen ze steeds meer invloed op de verschillende agenda’s.

Lesbische vrouwen in Europa
Lesbische activisten speelden en spelen een belangrijke rol in de strijd voor het recht op abortus, anti-discriminatiewetten, en gelijke behandeling wat betreft huwelijk en geregistreerd partnerschap. Mama Cash heeft in de loop der jaren groepen in zowel Oost- als West-Europa gesteund die zich bezig houden met het opbouwen van eigen organisaties en netwerken, het creëren van veilige plekken en het opkomen voor gelijke rechten.

In het zuiden van Oost-Europa heeft zich een hele sterke lesbisch-feministische beweging ontwikkeld. Mama Cash ondersteunde groepen in de landen van voormalig Joegoslavië, waar lesbische vrouwen een sleutelrol vervullen in de verschillende feministische bewegingen en een leidende rol hebben in de LGBT-bewegingen. Zo gaf Mama Cash in Servië subsidie aan Labris Belgrade, Novi Sad Lesbian Organisation en Rromnjako Ilo, een lesbische groep van Roma vrouwen. En in Kroatië gaf Mama Cash subsidie aan de groepen Lori en Kontra. Jonge lesbische feministen organiseren zich in de zogenaamde queer bewegingen, Mama Cash ondersteunde Queer Beograd en het SEE Q Network, een feministisch queer netwerk van meer dan 20 organisaties uit Zuid Oost-Europa.

Gemenebest van Onafhankelijke Staten
In het nieuwe millennium begonnen lesbische vrouwen uit de Gemenebest van Onafhankelijke Staten (voormalige Sovjetrepublieken) zich te organiseren. Mama Cash ondersteunde in Oekraïne de gemengde homo en lesbische organisatie Nsh Mir voor activiteiten op het gebied van lesbische en biseksuele vrouwen en Insight, een feministische groep van lesbische, biseksuele vrouwen en ‘non-gender-conformistische feministen’, ook in Oekraïne. Mama Cash gaf subsidie aan Labrys Kyrgystan, de eerste organisatie van lesbische vrouwen, homo’s en transgenders in Centraal Azië en aan Women’s Initiative Supporting Group in Georgië, die geweld tegen lesbische en biseksuele vrouwen aan de kaak stelt. Onlangs ontwikkelden queer feministen nieuwe initiatieven en zij vervullen een centrale rol bij de opbouw van een vernieuwde en jonge feministische beweging in verschillende landen.

Latijns Amerikaanse Lesbische Conferentie 1987

Latijns-Amerika
In Latijns-Amerika, en met name in Mexico, Brazilië en Peru, waren lesbische groepen al vanaf de jaren 70 actief. Decennia lang timmerden zij flink aan de weg, ondanks discriminatie en uitsluiting van vele zijden, waaronder de vrouwenbeweging. In de jaren 90 werden er grote bijeenkomsten van lesbische vrouwen georganiseerd in vrijwel heel Latijns-Amerika waaruit een uitgebreide, levendige lesbisch-feministische beweging is ontstaan. Lesbische, transgender en andere feministische groepen, vele door Mama Cash gesteund, werken samen in allianties en hebben een grote invloed op het karakter van de feministische bewegingen in Latijns-Amerika.

Vanaf midden jaren 90 steunde Mama Cash een groot aantal groepen in Latijns-Amerika. Zoals het Coletivo de Feministas Lésbicas in Brazilië, dat subsidie kreeg voor de organisatie van een regionale bijeenkomst van lesbische vrouwen. Machada Coelho uit Brazilië ontving geld voor onderzoek naar ervaringen van lesbische vrouwen met gynaecologen.

Ook kunst en cultuur zijn belangrijke middelen bij het opbouwen van lesbische bewegingen. Het Mexicaanse Nocturnal-les kreeg geld voor het uitgeven van een bundel lesbische poëzie. En met subsidie van Mama Cash verscheen in 2007 in Chili het eerste lesbische tijdschrift Rompiendo el Silencio, in vertaling ‘De Stilte Doorbreken’. Het tijdschrift, dat nu alleen nog online verschijnt, is een belangrijk middel om het isolement van lesbische vrouwen in het uitgestrekte Chili te doorbreken.

Coalition of African Lesbians

Afrika
In Afrika rust bij veel feministen een groot taboe op lesbische seksualiteit. Vaak zijn lesbische vrouwen dan ook uitgesloten van de mainstream vrouwenbewegingen, en als ze meedoen worden ze geconfronteerd met discriminatie. Omdat het voor lesbische vrouwen in veel Afrikaanse landen vaak veiliger is zich te organiseren binnen gemengde homo/lesbische organisaties, steunde Mama Cash ook vrouwen die betrokken waren bij gemengde initiatieven. Zo kreeg het Rainbow Project in 1999 subsidie voor de organisatie van de Gay and Lesbian Awareness week in Namibië. En de National Coalition for Gay and Lesbian Equality ontving datzelfde jaar steun voor de organisatie van de ILGA World Conference, die werd gehouden in Zuid-Afrika.

Na de millenniumwisseling is er een verschuiving te zien naar subsidieaanvragen van autonome organisaties van lesbische en biseksuele vrouwen, met name in Oost- en Zuidelijk Afrika. De Gunyaki Lesbian Development Group in Kenya kreeg in 2002 geld van Mama Cash voor ontmoetingen en trainingen voor lesbische vrouwen en voor de publicatie van een tijdschrift. Mama Cash ondersteunde ook feministische platforms, zoals het African Feminist Forum, die voor diversiteit staan en die seksuele rechten expliciet ondersteunen.

Mama Cash gaf ook subsidie aan de Coalition of African Lesbians, een groep van Afrikaanse lesbisch-feministen uit verschillende Afrikaanse landen die allianties vormt met verschillende bewegingen in Afrika.

GALANG

Azië
Ook in Azië waren en zijn lesbische groepen niet automatisch opgenomen in vrouwenbewegingen. Vanaf de jaren 90 begonnen lesbische vrouwen zich te organiseren in verschillende Aziatische landen, waaruit in India een sterke lesbische beweging is ontstaan en in andere landen baanbrekende initiatieven zijn voortgekomen, zoals in Indonesië en de Filippijnen. De grote kracht van lesbische groepen in Azië is dat ze voortdurend aan het netwerken zijn.

In het nieuwe millennium gaf Mama Cash subsidie aan onder andere de Filippijnse groep Gay and Lesbian Activist Network for Gender Equality (GALANG). Deze organisatie leert lesbische en biseksuele vrouwen en transgenders in de sloppenwijken van Manilla dat er niets mis is met hen en dat discriminatie een schending is van hun mensenrechten. (bekijk filmpje) Ook maakten de vrouwen een strip met in de hoofdrol Pamboy, een eigentijdse heldin met lesbische gevoelens.

Mama Cash ondersteunde ook de Lala Alliance, een netwerk waarin lesbische groepen uit Taiwan, Hong Kong en China, samenwerken. Onder andere de Chinese lesbische groep Common Language maakt deel uit van dit netwerk.